Mendele: Yiddish literature and language ______________________________________________________ Contents of Vol. 08.058 September 16, 1998 1) Yidish un Internets (Andrey Bredstein) 2) vu iz leybl botvinik?!? un yidishe nayes fun yisroyl (leybl botvinik) 3) yidishe shraybmashinke farbesert (Refoyl finkl) 4) Knedel (R. Lea Singer) 5) oxymoron (Pessl Beckler-Semel-Stern) 6) feygl (Meyer Wolf) 7) Feygl -- nokh a mol (Peter Kluehs) 8) Feygele (Leo Secunda) 9) Hershele Ostropoler, 1927 (Pinkhas Bader) 1)---------------------------------------------------- Date: Sat, 12 Sep 1998 11:24:17 -0400 (EDT) From: "Andrey Bredstein" Subject: Yidish un Internets Khosheve mendelyaner! Di revolyutsie in kompyuteray funem sof XXstn y"h hot aroysgerufn tsum lebn naye informatsionele tekhnologies un zey hobn gvaldik ibergeandersht undzer forshtelung vegn a sakh dershaynungen un stam zakhn, velkhe hobn amol oysgevizn azoy fest in zeyere fargliverte formes. Eyner fun di dozike fenomenen iz a bukh - a bukh, vos shtamt fun kadmoynes un trogt a veykhn metafizishn reyekh... ober dos vayterdike geyt shoyn aroys fun di rames fun mayn brivl, khotsh ikh bin take ibergetsaygt, az fil mendelyaner volt gekont maskim zayn mit a barimtn argentiner bibliofil: "un ikh hob zikh forgeshtelt dem ganeydn vi a bibliotek". Haynt tsu tog hot der klasisher bukh (in ale meglekhe formen: megiles, "kodeksn" u"a) bakumen a geferlekhn elektronishn konkurent. A balibiker tekst kon men keyedue oyszetsn (oder opskanirn) un konvertirn in an ongabn-baze ("database" belaaz), vu me kon zukhn yedes vort, zats oder lengere fragmentn, un vos kon zayn velt-farshpreyt adank Internets. Me kon zikh vayter meshaer zayn az koydemkol veln deportirt vern in virtueler virklekhkayt farsheydene verterbikher, entsiklopedies, leksikonen un andere hantbikher. Vos zhe far an ort farnemt in der elektronisher velt di yidishe shprakh? Mit zayn optimizm, lebns-kraft un moyredike feikayt zikh tsutsupasn un blaybn lebn in naye umshtendn, filt zikh yidish in Internets gants heymish, un undzer "Mendele" iz der bester bavayz derfun. Akhuts dem hobn mir tsendliker heym-zaytn mit kolerley interesante materialn, dehayne lider, artiklen, dertseylungen, bilder, notn, shoyn opgeredt vegn retseptn funem gefilte fish vos di bobes hobn geflegt tsu makhn. Es iz gekumen di glaykhe tsayt a trakht tsu tun mikoyekh di gresere proektn, un ot dervegn vil ikh zikh eytseven mit aykh. Ir hot efsher gehert vegn JSTOR, di zamlung fun visnshaftlekhe tsaytshriftn in Internets (www.jstor.org), ukedoyme azelkhe haskholes. Kedey avektsuleygn af der nets bikher oder periodishe oysgabes, darf men zey koydemkol opskanirn un dernokh ufhitn in tsvey formatn: vi a bild un vi a tekst. Di bilder (oder der grafisher format) bavayzn viazoy der original zet oys un di tekstn, velkhe me kon bakumen durkh dem OCR (optishe oysies-derkenen) program, vern oysgenitst vi ongabn-bazes un dermeglekhn dos zukhn fun neytike verter. Haynt zaynen shoyn faran azelkhe skanern vos arbetn umgleyblekh gikh (biz 50-60 zaytlekh a minut) un derfar kon men iberfirn in elektronishn format (shoyn fartik far der nets) a hipshe tsol bender in getseylte teg un vokhn. Faran a gezelshaft "Di yidishe yerushe" vos farnemt zikh tsvishn andere aktivitetn mit tsugreytn far Internets farsheydene materialn vegn dem mizrekh-eyropeishn yidntum, zayn geshikhte un kultur. Tsendliker oysgabes (visnshaftlekhe zamlbikher, artiklen un monografies af rusish) veln bald tsutritlekh vern afn heym-zaytl fun der gezelshaft (www.glasnet.ru/~heritage). "Di yidishe yerushe" kon oykhet araynshteln in ir program di oysgabes af yidish: zi hot ale meglekhkaytn far aza min arbet, d.h. iberfirn di tekstn in elektronishn format un zey avekleygn af der nets). Di dozike arbet hot ir eygnartikayt. Me darf bashtimen di reshime, mit velkhe bikher mir veln onheybn. Es kon zayn, lemoshl, bibliografies fun Efim Yeshurin; Leksikon fun der nayer yidisher literatur; "YIVO bleter"; "Yidishe shprakh"; "Afn shvel" u"a. Vayter shtelt zikh uf di problem mit OCR (oysies derkenen), vi oykh mit di kodirovkes farn zukh-sistem. Ikh bet aykh, tayere mendelyaner, ir zolt a kler tun un gebn a klorn entfer: velkhe yidishe oysgabes vilt ir zen in Internets? Vos iz shoyn ufgetun in dem gebit? Ver hot derfarung in der doziker arbet un kon gebn an eytse? Velkhe OCR programen kon men oysnitsn? Un vos iz shayekh di kodirovkes? [Kedey nisht iberlodn dos "Mendele" mit tsu fil tekhnishe protim, kon men shraybn glaykh af mayn adres ] Vartndik af ayere entfers, Andrey Bredstein mk"k Moskve 2)---------------------------------------------------- Date: Mon, 14 Sep 1998 15:28:08 -0400 (EDT) From: Leybl Botwinik Subject: vu iz leybl botvinik?!? un yidishe nayes fun yisroyl a sakh mentshn, bakante un khaveyrim, bavundern zikh vos leybl botvinik, der aktiver yidishist un libhober fun yidish in yisroyl shraybt letstns gor veynik: say nit oyf mendele, say vos er entfert mit groyse farshpetikungen perzenlekhe internets-briv (i-briv), vi ken es gemolt zayn, vos er vert afile dermont fun tsayt tsu tsayt, un shvaygt... vos me redt vegn etlekhe fun zayne balibste temes (er hot vos tsu zogn/shraybn): yidish in yisroyl; yidish un yidishkeyt;... un keyn pips hert men fun im nit, keyn oysruf-tseykhn, afile keyn pintele shikt er nit aroys iber di internets linyes... der emes gezogt, tayere khaveyrim, bin ikh gor shtark farnumen bay der nayer arbet (shoyn bald a yor). alts heyst 'farnumen' -- take gut oysgematert nokh a tog arbet, un gor veynik tsayt far yidish. un dokh gefint men a bisele tsayt. ober gor veynik... hob ikh oykh a mishpokhele, hob ikh a nay proyektele: es iz mir geboyrn gevorn a yingele mit a khoydesh tsurik: eliyezer (leyzerke) amit botvinik. darf men dokh iberbaytn vindelekh un bodn s'kind, tsuzingen yidishe viglider, un azoy vayter... fundestvegn, faran vikhtike arbet tsu ton! koydem muz ikh aykh zogn az khotsh ikh bin shtark hintershtelik in leynen mendele (ikh halt ergets tsvishn peysekh un shvues), folg ikh nokh di letste diskusyes mit groys interes un avade leyen ikh mit groys kheyshek di gor sheyne un vikhtike arbetn vegn tshernovitser konferents. yesher koyekh di ale onteylenemers, mit iosif vaisman berosh! es tut mir oykh leyd, vos es iz nit velndik bafaln gevorn dem ern-shames noyekh. er hot geton a kolosal vikhtike arbet fun vos mir ale genisn. un mayn leyzerke vet avade genisn derfun in di kumendike yorn. iz lomir take aykh dertseyln vegn etlekhe nokh nit 100%ike nayesn (beser gezogt, 'faktn') fun vos es kumt for do, gor bekitser. vi nor es veln zayn nokh detaln vel ikh aykh lozn visn. 1) der veltrat vet zikh ingikhn aroystsiyen fun zayn itstikn zitsort in beys leyvik, un vet zikh iberklaybn in a nokh nit bashtimtn ort. meshane mokem, meshane mazl. 2) der shrayber fareyn, vos zayn heym iz beys leyvik, planirt tsu banayen zayne aktivitetn, tsuboyen a biblyotek, un nokh plener es zol dort zayn mer interesant un tsutsiyevdik. 3) der plan ayntsushteln (oyftsushteln?) di komisye arum dem kneset-gezets krikht neenter tsu a farvirklekhung. me zogt, az es iz kimat oysgeklibn gevorn a forzitser; az es iz mer oder veyniker bashtimt gevorn ver es vet zayn der ekzekutiv oysfirer; az me unterhandlt oykh oyf a bekhovedikn zitsort farn byuro... 4) daniel galay iz vider forzitser funem hemshekh dor, ober gor veynik aktivitetn zaynen letstns adurkhgefirt gevorn, un mir hobn nit gehert fun keyn naye. lomir hofn, az mitn nayem yor vet zikh dos endern tsum gutn. 5) dakegn, hemshekh dor in netanya (mayn shtetele) hot adurkhgefirt a tsol aktivitetn un unter der nayer onfirereshaft fun tsvi dagan, vern planirt a reye naye aktivitetn, onheybndik funem 22stn oktober, un 5tn november (dakht zikh). dervayle, hob ikh nit keyn konkretere informatsyes, un ikh vel aykh meldn vi nor ikh veys mer detaln. derekh agev, di zakh vos hot mir a bisl motivirt aykh tsu shraybn, iz nit nor mayn zayn umruik vos kh'hob azoy lang farnakhlesikt aykh tsu shraybn, nor oykh di (bald) folgndike informatsye/antplekung/misterye vegn vos ikh vel shraybn bazunder. hot mir ale a gezunt, glikhlekh un sheferishn yor. a leshone toyve tikhoseyvu. leybl botvinik, netanya. 3)---------------------------------------------------- Date: Mon, 14 Sep 1998 08:57:44 -0400 (EDT) From: raphael@cs.uky.edu (Raphael Finkel) Subject: yidishe shraybmashinke farbesert ikh hob a bisl farbesert di yidishe shraybmashinke. itst ken men araynklapn af etlekhe formen, arayngerekhnt QText un unikod. di aroysshrayb ken zayn in yivo transkriptsye. git a pruv! http://www.cs.uky.edu/~raphael/yiddish/makeyiddish.html I have inproved the Yiddish Typewriter somewhat. You can enter text in several forms, including Qtext and Unicode. You can get the output now in YIVO transcription. Try it! Refoyl finkl 4)---------------------------------------------------- Date: Thu, 10 Sep 1998 13:40:41 -0400 (EDT) From: RivkaNet@aol.com Subject: Knedel Re: Knedel (Mendele 08.006, May 23, 1998). In today's (Sept. 10, 1998) Washington University in St. Louis "Record" (faculty weekly), page 1 story "Cute as dumplings." Last paragraph: As for the name,after Wooley and her group constructed the polymer particles, they tried to see them with a standard electron microscope, but the particles were too small. They turned to University colleague and Polish native Tomasz Kowalewski, PhD, a research assistant professor of chemistry who is an expert in atomic force microscopy (AFM), a new, powerful microscope that can visualize nature's tiniest objects. Kowalewski operats an AFM at the University. "Tomasz said: 'Oh, they look like knedels. You must call them that.' And that's how they got their name," Wooley said. The Wash U Record can be found online at R. Lea Singer 5)---------------------------------------------------- Date: Thu, 10 Sep 1998 15:25:54 -0400 (EDT) From: pessl@juno.com (pessl beckler-semel-stern) Subject: oxymoron Efsher veyst emetzer fun di Mendelyaner: 1. Vi zogt men af a gutn Yidish dos vort: oxymoron? 2. Vu ken men bakumen a Yidish program far a kompyuter, azoy az di oysiyes zoln zayn oysgeleygt vi di shrabmashinen fun di 1950er yorn? (Remington, Royal, u.d.g.) Iker shakhakti: Emetzer hot zikh nokhgefregt vegn Kemp Nyvelt. Der direktor, Yankef Levine, iz geven a lerer in di Arbeter-Ring shuln, un in der mitlshul. vu er hot gelernt i Yidish-loshn, i, Tanakh. Er hot eygntlekh glaykhtzaytik geefnt di ershte tzvey Yidishe nokhmitog shuln in New York, in Harlen, in 1918. Kurtz nokh dem zaynen zey gevorn Arbeter-Ring shuln. Di politik fun kemp iz geven a Yidishistike, un a teritorialistisher, khotsh in onheyb. Ikh bin dort geven an oyfpaserin in 1947, vayl ikh bin nokh geven tzu yung tzu zayn an oyfpaserin in Kemp Kinder-Ring fun Arbeter-Ring. Ikh gedenk nokh eyn lid, vos men flegt dortn zingen: Dort vu yeder kemper iz a general Dort vu yeder bunk iz a khazer-shtal Dort iz Nayvelt kemp, lebn Biken barg Dortn vaksn kinder, hoykh un shtark Dortn vu s'iz shtendik tuml bay dem tish Dortn vu men gist, klorin in di fish. Dort iz Nayvelt kemp... Oy vifl yorn, zaynen farforn!. Pessl Beckler-Semel-Stern 6)---------------------------------------------------- Date: Sun, 13 Sep 1998 20:41:56 -0400 (EDT) From: Meyer Wolf Subject: feygl Mikhl Herzog's irritation at repeating his revisionist etymology of the name Feygl [8.056] is perhaps justified. But perhaps also it is his own fault. Referring us to a regional form of Veilchen without indicating which region undermines his claim. Moreover, if regional German _Voeglein_ 'violet' can yield the Yiddish name Feygl, then so can the Upper German diminutive _Voeglein_, the diminutive of bird. See Joseph Wright, 'Historical German Grammar', London 1907 (first ed.) , p. 152, section 307. What reason is there to prefer the flower source over the bird source? Meyer Wolf 7)---------------------------------------------------- Date: Mon, 14 Sep 1998 16:43:36 -0400 (EDT) From: pelokoha@t-online.de (Peter Kluehs) Subject: Feygl -- nokh a mol dos vaybl mayns vos ikh ruf ir taybele un vos shtamt fun a shtot noent tsu stuttgart, hot mir dermont, az di blum Veilchen heyst in ir shvebish dialekt *Veigele*. azoy arum zenen mir nokh a shtikl nenter tsu dem taytsh funem sheynem yidishn nomen Feygl. a rosheshone mit gezunt, mazl un sholem aykh alemen!!!! Peter Kluehs 8)---------------------------------------------------- Date: Mon, 14 Sep 1998 12:46:26 -0400 (EDT) From: SECUNDASL@aol.com Subject: Feygele I would to add my 2 cents to the discussion of the name Foger Feugl. German - Vogel. V-in German is pronounced as F in English. It mean Bird. German - Voeglein. The oe is actual o with an "umlaut" The umlaut is a combination of the vowel and "e". (Originally the umlaut was indicated by placing a small e above the vowel it was then reduced to just to dots. The word is the diminutive of Vogel. In the Franconian dialect it is often Vogele hence the Yiddish Feygele. The German - Veilchen means Violet and I cannot understand how this could result in Feygele. By the way this is not a regional dialect but the accepted form of German. Leo Secunda 9)---------------------------------------------------- Date: Sun, 13 Sep 1998 21:07:38 EDT From: BADERPP@Prodigy.Net Subject: Hershele Ostropoler, 1927 Dos iz dos ershte mol vos ikh shrayb tsu Mendele. Ikh vil wissn tzu emitser ken mir zogn ver s'hot geshribn di mayses fon Heshele Osrapoler. Ikh hob, vos m'ken zogn iz a "paperback" fon yor 1927. The covers, both front and back, are missing, but the rest of the book is intact. Hershele Ostropoler iz 'der velt barimter vitzling vos hut beshribn zayne anekdotn, stenes un shukes, in dray teylen. The book was published by the Hebrew Publishing Co., in 1927 and originally belonged to my patents, Z"L. I have translated some of the stories into English, when I edited our local synagogue bulletin. The pieces are truly funny and satirical. A groseen dank Mendele, Pinkhas Bader Montoursville, PA ______________________________________________________ End of Mendele Vol. 08.058 Address for the postings to Mendele: mendele@lists.yale.edu Address for the list commands: listproc@lists.yale.edu Mendele on the Web: http://www2.trincoll.edu/~mendele http://sunsite.unc.edu/yiddish/mendele.html